ცელიაკია
თარიღი: 30 მარტი, 2018
ცელიაკია
განმარტება:
მცნება ცელიაკია (სინონიმი: გლუტენ-სენსიტიური ენტეროპატია) მომდინარეობს ბერძნებისგან - ,,koilia’’- მუცლიანი დაავადება, შემდგომში მას სპრუს დაავადებასაც უწოდებდნენ (Spruw, ჰოლანდიურად: ბუშტუკი, აფტა). S. J. Gee-მა (ლონდონი, 1988) პირველმა მოგვაწოდა დაავდების სურათის ზუსტი აღწერილობა. დროთა განმავლობაში იხვეწებოდა ცელიაკიის განსაზღვრება და ხდებოდა მისი მექანიზმის შესწავლა.
დღეს-დღეისობით დადგინდა, რომ ცელიაკიის დროს ზიანდება ნაწლავის ლორწოვანი ანთების შედეგად და აგრეთვე ვითარდება სხვადასხვა ორგანოების (სისტემური) დაავდებები, რაც გენეტიკურად წინასწარგანწყობილ პირში ხორბლის, ჭვავის, ქერის და შვრიის შემცველი საკვების მიღების შემდგომ იწყება. მათი რაციონიდან ამოღებით ხდება დაავადების მკურნალობა და მოგვიანებითი გართულებებისგან თავის არიდება, მაგრამ არა სრულიად განკურნება.
ცელიაკია არის აუტოიმუნური დაავადება, რომელიც თავდაპირველად აზიანებს წვრილ ნაწლავს.
ეპიდემიოლოგია:
ევროპაში, სამხრეთ და ჩრდილო ამერიკაში, ავსტრალიაში და ახლო აღმოსავლეთში ჩატარდა სკრინინგული და ბიოფსიური კვლევები და დადგინდა რომ მთელი მოსახლეობის 0.5-1% აღენიშნება ცელიაკია. ფინეთში (1.5%), სარდინიაში (1%) და საჰარაში (5.6%) ყველაზე მეტადაა გავრცელებული. საქართველოში მსგავსი კვლევები არ ჩატარებულა, თუმცა სავარაუდოა რომ ჩვენს ქვეყანაშიც ეს დაავადება მოსახლეობის 1 %-ს აღენიშნება.
ცელიაკიის დაავადების სიმპტომები:
ცელიაკიის დაავადების დიაგნოსტირება ყოველთვის მარტივი არაა, რადგაც იგი სხვადასხვანაირად ახდენს გავლენას ინდივიდებზე. ცნობილია 200-ზე მეტი სიმპტომი, რომელიც შეიძლება გამოვლინდეს საჭმლის მომნელებელი და სხვა სისტემების მხრივ. დაავადება შეიძლება განვითარდეს როგორც ბავშვებში, აგრეთვე მოზრდილებშიც. ზოგიერთ დაავადებულ პირს საერთოდ არ აქვს სიმპტომები.
საჭმლის მომნელები სისტემის მხრივ სიმპტომები უფრო ხშირია ბავშვთა ასაკში.
· მუცლის შებერილობა და ტკივილი;
· ქრონიკული დიარეა;
· ღებინება;
· ყაბზობა;
· ფერმკრთალი, ცუდი სუნის და ცხიმიანი განავალი;
· წონის დეფიციტი;
· დაღლილობა;
· გაღიზიანება და ქცევითი დარღვევები;
· მუდმივ კბილებზე ემალის დეფექტები;
· ზრდაში და განვითარებაში (პუბერტატული) ჩამორჩენა;
· წონაში დაკლება;
· ყურადღების დეფიციტი, ჰიპერაქტიურობის დარღვევა;
დაგვინებული სქესობრივი მომწიფება; ამენორეა;
მოზრდილებში საჭმლის მომნელებელი სისტემის მხრივ სიმპტომების არსებობა იშვიათია, შესაძლოა მხოლოდ ერთ მესამედს აღენიშნებოდეს დიარეა. ისინი უმეტესად უჩვიან შემდეგს:
· აუხსნელი რკინადეფიციტური ანემია;
· დაღლილობა;
· ძვლის ან სახსრის ტკივილი;
· ართრიტი;
· ოსტეოპოროზი ან ოსტეოპენია;
· ღვიძლის და სანაღვლე გზების დარღვევები (ტრანსამინიტი, ღვიძლის გაცხიმოვნება, პირველადი მასკლეროზებელი ქოლანგიტი და ა.შ)
· დეპრესია ან შფოთვა;
· პერიფერიული ნეიროპათია;
· გულყრები ან შაკიკი;
· მენსტრუაციული ციკლის დარღვევები;
· უნაყოფობა ან განმეორებითი აბორტები;
· წყლულები პირის ღრუში;
· ჰერპეტიფორმის დერმატიტი;
კლასიკური, არა-კლასიკური და ჩუმი ცელიაკიის დაავადება:
მსოფლიოს გასტროენტეროლოგიის ორგანიზაციის მიერ მოხდა ცელიაკიის დაავადების ჯგუფებად დაყოფა: კლასიკური, არაკლასიკური და ჩუმი.
კლასიკური ცელიაკია: პაციენტებს აღენიშნებათ მალაბსორბციის ნიშნები და სიმპტომები, დიარეის, სტეატორეის, წონის და სიმაღლის დეფიციტის ჩათვლით.
არა-კლასიკური ცელიაკია: პაციენტებს აღენიშნებათ საშუალო სიმძიმის გასტროინტესტინალური სიმპტომები მალაბსორბციის ნათელი ნიშნების გარეშე. შეიძლება უჩიოდნენ:
მუცლის შებერილობას და ტკივილს ან სხვა სიმპტომებს: მაგალითად რკინადეფიციტური ანემია, ქრონიკული დაღლილობა, თმის სითხელე, კბილის ემალის დეფექტები, უხასიათობა და ა.შ.
ჩუმი ცელიაკია: ცნობილია როგორც ასიმპტომატური ცელიაკია. პაციენტებს არ აღენიშნებათ რაიმე სიმპტომი, მაგრამ მაინც აქვთ წვრილი ნაწლავის ხაოების ატროფია.
ვის უნდა ჩაუტარდეს სკრინინგული გამოკვლევა?
1. 3 წლის ზემოთ ბავშვებს, რომელთაც აქვთ ცელიაკიის დაავადების სიმპტომები;
2. პირველი რიგის ნათესავებს (მშობლები, შვილი, დედ-მამიშვილი) უნდა ჩაუტარდეთ გამოკვლევა, რადგან 10-იდან 1 აქვს ცელიაკიის დაავადების განვითარების რისკი ძირითად პოპულაციასთან შედარებით, სადაც რისკი აქვს 100 პიროვნებიდან 1-ს;
3. ნებისმიერ ინდივიდს, რომელსაც აქვს აუტოიმუნური დარღვევა ან სხვა მდგომარეობა, განსაკუთრებით 1 ტიპის შაქრანი დიაბეტი, აუტოიმუნური თირეოიდული დაავადება, აუტოიმუნური ღვიძლის დაავადება, დაუნის სინდრომი, ტერნერის სინდრომი, ვილიამსის სინდრომი და სელექციეური იმუნოგლობულინ A (IgA)-ს დეფიციტი;
ცელიაკიის დიაგნოსტიკა.
ანტისხეულების კვლევა: TTG IgA , საერთო IgA
იმისდა მიხედვით, თუ რა დარღვევები იქნება აღნიშნულ კვლევებში, ექიმის გადაწყვეტილებით ხდება სხვა სადიაგნოსტიკო ტესტების ჩატარება:
გენეტიკური კვლევა: EMA და HLA (DQ2/DQ8)
ბიოფსიური კვლევა: წვრილინაწლავის (დუოდენალური) ბიოფსია
დამხმარე კვლევა: სისხლის საერთო ანალიზი