მეან–გინეკოლოგის ლიკა ლუაშვილის რეკომენდაციები ორსულებს
თარიღი: 25 მაისი, 2017
24 მაისს გადაცემა „სტუმრად ექიმთან“ ორსულობის მართვას დაეთმო. საჭირო რეკომენდაციები ორსულობის პირველ ტრიმესტრში, ექიმთან აუცილებელი ვიზიტების რაოდენობა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ახალი რეკომენდაციები ფოლიუმის მჟავასა და რკინის პრეპარატების მიღებასთან დაკავშირებით, ორსულთა ანემია, ტოქსიკოზის ფორმები და პათოლოგიების პრევენციის გზები – ამ თემაზე გადაცემაში სამშობიარო სახლის ”იმედის კლინიკა” პათოლოგიური ორსულობის მართვის დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა, მეან-გინეკოლოგმა ლიკა ლუაშვილმა ისაუბრა.
დავიწყოთ იმ აუცილებელი რეკომენდაციებით, რომლებიც ქალბატონებმა დაორსულებამდე უნდა გაითვალისწინონ…
როდესაც ორსულობაზე ვსაუბრობთ, ძალიან მნიშვნელოვანია, სხვადასხვა პათოლოგიების მართვის კუთხით, მათი პრევენცია და წინასწარ აღმოჩენა. ეს შეეხება, როგორც ზოგად სომატურ პროფილს, ისე ორსულობის პათოლოგიების მიმართულებას. მნიშვნელოვანია, ორგანიზმის ისეთი მიკროელემენტებით გაჯერება, როგორიც არის რკინა და ფოლიუმის მჟავა, რადგან ორსულობაში ხშირია ანემიური გართულებები. როდესაც საუბარია ინფექციურ პათოლოგიებზე, მინდა ხაზი გავუსვა ვირუსულ და ბაქტერიულ ინფიცირებულ მდგომარეობას, სასურველია ქალბატონებმა ჯანმრთელობა ამ კუთხით მოიწესრიგონ და ამის შემდეგ დადგეს დღის წესრიგში ორსულობა. ეს ყოველთვის წინასწარ დაგეგმარებადი არ არის რა თქმა უნდა და ჩვენ შეგვიძლია ამ სირთულეებს თავი გავართვათ.
თქვენი გამოცდილებით, რამდენი ვიზიტია აუცილებელია გინეკოლოგთან ორსულობის განმავლობაში?
სახელმწიფო რასაკვირველია არ კრძალავს ოთხი ანტინატალური ვიზიტის გარდა სხვა ვიზიტებს, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც რისკის ჯგუფებთან გვაქვს საქმე. ოთხი ვიზიტი სახელმწიფომ გაითვალისწინა იმ ორსულებისთვის, რომელთა მდგომარეობა ფიზიოლოგიურად მიმდინარეობს და არ მიეკუთვნებიან ამა თუ იმ რისკის ჯგუფს. თუმცა, მათთვისაც არ არის საკმარისი ოთხი ვიზიტი, რადგან არის ორსულობის ვადები, როდესაც სხვადასხვა პათოლოგიების გამოვლენა ხდება და დამატებითი კვლევებია საჭირო. ოთხი ვიზიტი სახელმწიფოსგან არის დაფინანსებული და ეს ორსულისთვის უფასოა. 8-10 ვიზიტი თითქმის ყველა ჯგუფისთვის სასურველია. კვლევების მიმართაც ასეთივე მიდგომაა, როდესაც საუბარია ანტინატალურ მეთვალყურეობაზე ფიზოლოგიური ორსულობის დროს, საუბარია ისეთ კვლევებზე, რომლის შედეგადაც ჩვენ შევძლებთ ამა თუ იმ პათოლოგიის პრევენციასა და გამოვლენას. სხვა მომატებული რისკის მქონე ორსულებს უტარდებათ კვლევები მათი ზოგადი მდგომარეობის მიხედვით, ან მათი ორსულობის პათოლოგიებიდან გამომდინარე და მკურნალობაც არის ადეკვატური.
ბოლო დროს დიდი რეზონანსი მოყვა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას ფოლიუმის მჟავისა და რკინის პრეპარატების მიღების წესების შესახებ. რატომ გახდა საჭირო ამ პრეპარატების მიღება ორსულობამდე და მთელი ორსულობის განმავლობაში?
ეს არის ორი საჭირო მიკროლემენტი, რომელიც ორსულობისას სხვადასხვა მდგომარეობას სწორად წარმართავს. ფოლიუმის მჟავის წინასწარი მიღების აუცილებლობა განაპირობა იმან, რომ მოხდეს ნაყოფის ნერვული მილის სწორად ფორმირება. შესაძლოა, ორსული მიიჩნევს, რომ სწორად იკვებება, თუმცა, რეალურად არ ხდება საჭირო რაოდენობის მიკროლემენტებით ორგანიზმის გაჯერება. აღმოჩნდა, რომ შეიძლება ნერვული მილის უხეში დარღვევევბისა და მათი დაუხურაობის თავიდან აცილება ფოლიუმის მჟავის მიღებით, ის დღეს უკვე საკვებ დანამატად განიხილება. რაც შეეხება რკინას, ანემიების ყველზე დიდი პროცენტი ორსულებში მოდის რკინის დეფიციტით. არის თუ არა გამოვლენილი დეფიციტი, ანემია ხშირად მეორე ტრიმესტრიდან ფარულად მაინც მიმდინარეობს. სწორედ აქედან გამომდინარეობს ახალი რეკომენდაციაც.
ორსულები ხშირად ფრთხილობენ ხოლმე საჭირო მედიკამენტის მიღებას, მაგალითად პროგესტერონის ჯგუფის პრეპარატებს, როგორია თქვენი შეფასება, როცა საქმე რისკებსა და მოსალოდნელ შედეგებს ეხება?
ზოგადად ორსულებში მედიკამენტების მიღება მინიმუმადეა დაყვანილი. ძალიან მწირია იმ ორსულების ჯგუფი, ვისთვისაც მედიკამენტი აუცილებელობას წარმოადგენს და ისინი უსაფრთხოა დედისთვის და ნაყოფისთვის. თუ დღის წისრიგში დგება ამა თუ იმ პრეპარატის მიღება, ეს მისი ძალიან დიდი აუცილებლობით არის განპირობებული. ამ დროს ორსულმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ წამლის მიღების გარეშე, ის უფრო მეტი რისკის წინაშე დადგება. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია მდგომარეობის წორად შეფასება, რა დგას ამ დროს დღის წესრიგში – კარგად მიმდინარე ორსულობა თუ საერთოდ ორსულობის შეწყვეტა.
ორსულთა ანემიაზე მინდა გკითხოთ, როდის ექვემდებარება ის მედიკამენტოზურ მკურნალობას და როდისაა საჭირო სხვა სახის ჩარევა?
ანემიებზე მკვეთრად არის განსაზღვრული კრიტერიუმები როგორც ორსულებისთვის, ასევე არა ორსულებისთვის. ქალებში ეს ძალიან გავრცელებული დაავადებაა, ორსულთა ანემიის ყველაზე დიდი პროცენტი რკინის დეფიციტზე მოდის, თუმცა არსებობს ფოლიუმის მჟავის და B12 დეფიციტური ანემიაც. სწორედ აქედან გამომდინარეობს მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მიერ გამოცემული ახალი რეკომენდაცია, რომ ორსულობის მიმდინარეობისას მუდმივად მოხდეს ამ პრეპარატების მიღება.
გასათვალისწინებელია ანემიის ორი ფორმა: ორსულთა ანემია და ორსულების ანემია, ეს უკანასკნელი ქალებში ორსულობის დადგომამდეა განვითარებული, ის უფრო იოლად მართვადია და ნაკლები გართულება აქვს. უშუალოდ ორსულობის დროს წარმოშობილი ანემია კი ბევრად დიდ გართულებას იძლევა.
არის ანემიის მსუბუქი, საშუალო და მძიმე ფორმა . ის განისაზღვრება ჰემოგლობინის კონცენტრაციით და ორსულობის ვადებთან მიმართებაში დიდი მნიშვნელობა აქვს. განსაკუთრებით მეორე ტრიმესტრიდან მიზანშეწონილია რკინით გაჯერებული პროდუქტებისა და რკინის პრეპარატების ჩართვა. პროდუქტებზე ვიტყვი, რომ აუცილებელია ხილი და ბოსტნეული ცოცხალი სახით, თევზისა და ხორცის მიღება. თუ ორსულობის ანემიის დროს ვითარდება რკინის დეფიციტი, მას შემდგომში მოყვება ერითროპორეზის ისეთი დარღვევები, რომელიც სისხლის ფორმულაში აისახება და ვლინდება ერითროციტების დაქვეითებასა და სხვა პათოლოგიური ფორმების სახით.
რატომ არის გრიპის ვირუსი ორსულობის პირველ ტრიმესტრში განსაკუთრებით საყურადღებო?
პირველი ტრიმესტრი საყურადღებო, რადგან ამ დროს ხდება ორგანოგენეზი. ხშირად ვირუსები პირველ ტრიმესტრში ორგანოების პათოლოგიებს იწვეს და ცხადია, ის შემდეგშიც არ არის სასურველი, მაგრამ ასეთ მძიმე გართულება აღარ ახლავს. სიცხე და მაღალი ტემპერატურა ყოველთვის არ ნიშნავს, რომ საგანგაშო მდგომარეობაა. წითურასთან მიმართებაში პირველი და მეორე ტრიმესტრი ძალიან საფრთხილოა, ეს არის თითქმის ერთადერთი ჩვენება იმისა, რომ დღის წესრიგში სამედიცინო ჩვენებით ორსულობის შეწყვეტა დადგეს, რადგან მანა შეიძლება ბევრი ორგანოს პათოგენეზი გამოიწვიოს. რაც შეეხება ჩუტყვავილას, ის განსაკუთრებით არასასურველია ორსულობის ბოლო პერიოდში, მშობიარობის პროცესში, მანამდე ისეთ დიდ გართულებას ვერ იწვევს, როგორსაც მაგალითად წითურა.
ორსულები ხშირად ტოქსიკოზსს უჩივიან, რა არის ამ შემაწუხებელი მდგომარეობის მიზეზი და რით შეიძლევა შევამსუბუქოდ ჩივილები?
ორსულთა ტოქსიკოზი არის მრავალსიმპტომური პათოლოგიური მდგომარეობა, რასაც ორსულის ორგანიზმში ადაპტაციური პროცესების დარღვევა იწვევს. რადგან ეს პროცესები ყველა ორგანიზმში ინდივიდუალურად მიმდინარეობს, ინდივიდუალურია ორსულთა პირველი ნახევრის ტოქსიკოზის გამოხატულებაც. არსებობს რამდენიმე თეორია ტოქსიკოზის მიმდინარეობაში, ის შეიძლება იყოს ალერგიული, იმუნოლოგიური, ტოქსიური და სხვა მიმართულებების.
არსებობს ორსულთა ტოქსიკოზის სამი ფორმა – მსუბუქი, საშუალო და მძიმე. მსუბუქი ფორმა ღებინების შეგრძნებით, გაძლიერებული ნერწყვდენით და დღის განმავლობაში 3-4 პირღებინებით შემოიფარგლება, ის არ საჭიროებს სამედიცინო ჩარევას და ორსულები გაგებით უნდა მოეკიდნონ ამ მდგომარეობას. ეს მდგომარეობა ორსულობის 16-20 კვირიდან უკუგანვითარებას განიცდის ხოლმე. არის შემთხვევები, როდესაც ტოქსიკოზი მთელი 9 თვე გრძელდება. რაც შეეხება საშუალო ფორმის ტოქსიკოზს, შეიძლება დეჰიდრატაციის კუთხით სამედიცინო ჩარევა, ისეთი პრეპარატების მიცემა, რომელიც შედარებით მოაწესრიგებს ამ მდგომარეობებს, რასაც ვერ ვიტყვით მძიმე ფორმის ტოქსიკოზზე, რა დროსაც ფიქსირდება 10-15 ღებინება დღის განმავლობაში და შესაძლოა დღის წესრიგში ორსულობის შეწვეტაც კი დადგეს, ვინაიდან ის ორსულის ჯანმრთელობაზე ახდენს ასახვას. აქაც უნდა მოხდეს დეჰიდრატაცია, სედაციური, ანტიალერგიული კურსიც შეიძლება ჩატარდეს, სასურველია მოსვენებური მდგომარეობა.
მსუბუქი და საშუალო ფორმით მიმდინარე ტოქსიკოზების შემთხვევაში კარგი საშუალებაა კოჭას შემცველი პრეპარატების, მენთოლის შემცველი პროდუქტების მიღება, მაგალითად პიტნის, ან ლიმნის ნაყენი, ხშირად და მცირე ულუფებით საკვების მირთმევა, ასევე გრილი და ცივი პროდუქტები. ტოქსიკოზის დროს სასურველია ორსულები საკვების მომზადების პროცესს არ შეესწრონ.
რითია საყურადღებო მეორე და მესამე ტრიმეტრი?
მეორე და მესამე ტრიმესტრი საყურადღებოა სხვადასხვა ფუნქციური უკმარისობის განვითარების და მოსალოდნელი ნაადრევი მშობიარობის პრევენციის კუთხით, აღმავალი ინფიცირების შემთხვევებში, ანემიური მდგომარეობების გათვალისიწინებით და ისეთი სიმპტომის ჩამოყალიბებით, როგორიც არის ნაყოფის საშვილოსნოში ზრდის შეფერხება, ან პრეკლაფსიის განვითარება. ის ვიზიტები, რომლებიც ამ ორ ტრიმესტრშია გათვალისწინებული, მიმართულია იმისკენ, რომ გავუმკლავდეთ ამ პათოლოგიებს. ექიმის მიერ მოწოდებული ყველა კვლევა შეესაბამება ორსულობის იმ კონკრეტულ ვადას, რომელზეც შეიძლება ამა თუ იმ პრობლემების აღმოჩენა, უკვე არსებულის გამკლავება, ან პრევენცია.
საკვები,რომელსაც უნდა მოერიდონ ორსულები და რომელიც პირიქით, დადებით გავლენას ახდენს ნაყოფის ზრდა-განვითარებაზე?
აუცილებელია ხორცის, ხილის და ბოსტნეულის მიღება. მოერიდეთ ადვილად მისაღებ ნახშირწყლებს, გაზიან სასმელსა და ზედმეტად ცხიმიან საკვებს. ალკოჰოლისა და თამბაქოს მოხმარება პირდაპირ პროპორციულია იმ პათოლოგიების, რაზეც ჩვენ უკვე ვისაუბრეთ. ტკბილეულის ხშირმა მიღებამ შეიძლება გამოიწვიოს ფიზიოლოგიურ დონეზე მეტაბოლური ცვლის დარღვევა. პრედიაბეტთან და დიაბეტთან მიმართებაში ორსულები ისედაც რისკის ჯგუფში არიან, სწორედ ამიტომ ტკბილეულის გადამეტებული მიღება არ არის სასურველი.
კითხვა, რომელიც პირდაპირ კავშირშია თქვენთან, როგორც ორსულთა პათოლოგიების მართვის განყოფილების ხელმძღვანელთან, თითქოს გახშირდა ნაადრევი მშობიარობების რაოდენობა, როგორია თქვენი სტატისტიკა, რომელი პათოლოგიაა ყველაზე მომატებული და რა იწვევს ამას?
მეანობა ორთოდოქსიული მეცნიერებაა და აქ დიდი ცვლილებები არ ხდება, უბრალოდ ამ პერიოდში პათოლოგიები უფრო მეტად აღმოჩენადია და ხელგვეწიფება მათი პრევენციაც. სიტყვა პათოლოგია ორსულებში ცოტა შიშს იწვევს, თუმცა, ეს განყოფილება მათი უსაფრთხო დედობისთვის არის შექმნილი. ნაადრევი მშობირობების მცირე პროცენტული მატება არის და ეს სტრესულ მდგომარეობებსა და არასწორი ცხოვრების რითმს უკავშირდება.
რა იწვეს ნაყოფის წონაში ჩამორჩენას, ან რასთან გვაქვს საქმე, როცა ნაყოფი უსწრებს ვადას?
ამ შემთხვევაში მაკროსომია და ფეტოპატია შეიძლება განპირობებული იყოს ისეთი პრობლემით, როგორიც არის გესტაციური დიაბეტი. სწორედ ამიტომ შედის აუცილებელ კვლევათა რიცხვში კონკრეტულ ვადაზე მისი აღმოჩენა, რომელიც შეიძლება ფარულად მიმდინარეობდეს და სწორედ იმ პერიოდში გამოვლინდეს. ზოგად პოპულაციაში მომატებულია შაქრიანი და უშაქრო დიაბეტის მდგომარეობებიც და მათ რიცხვში არიან ორსულებიც . ისინი განსაკუთრებული რისკის ქვეშ არიან მსგავსი პრობლემების ჩამოყალიბების დროს და ესეც განაპირობებებს მაკროსომიას, ანუ დიდ ნაყოფს. რაც შეეხება ნაყოფის საშვილოსნოს შიდა ზრდის შეფერხებას, მას ბევრი პათოლოგია იწვევს, იგივე ანემიური მდგომარეობები, ან არასრულფასოვანი და არარაციონალური კვება, ამიტომ ის სოციალურ პრობლემადაც განიხილება.
რას იტყვით გენეტიკური ტესტებზე, რომლებსაც ბოლო დროს უფრო მეტი ორსული იტარებს…
საქართველოში,სადაც ადამიანები სქესთან მიმართებაში სელექტიურ აბორტებს იკეთებენ, ჩვენ მიგვაჩნია, რომ მშობლები უფლებამოსილნი არიან იცოდნენ, როგორი გენეტიკური მასალა შეუძლიათ გაამრავლონ. ამ შემთხვევაში ჩვენ ვერ ვცვლით ვერაფერს. ისინი იღებენ ინფორმაციას და გადაწყვეტილებას, გააგრძელებენ თუ არა ასეთ ორსულობას. როდესაც საუბარია 12 კვირის ვადაზე ჩატარებულ ექოსკოპიურ კვლევაზე, აქ ჩვენ კისრის სიდიდის მიხედვით ვსაზღვრავთ, რაოდენ შეჭიდული შეიძლება იყოს მის ზომებთან მიმართებაში ისეთი ქრომოსომული და გენური დაავადება, როგორიც არის მაგალითად დაუნის სინდრომი. რაც შეეხება ორმაგ და სამმაგ გენეტიკურ ტესტებს, ისინი მოწოდებულია ჩატარდეს გარკვეული რისკის მქონე ჯგუფებში, თუმცა, როგორც აღვნიშნეთ, ორსულებს სურთ კიდევ უფრო მეტი ინფორმაცია მიიღონ ნაყოფის შესახებ. საქართველოში ასევე შესაძლებელია ე.წ. ”ჰარმონია ტესტის” ჩატარებაც, რომელიც გვაწვდის ნაყოფისა და შემდეგში ახალშობილის შესახებ 100%-იან მონაცემებს გენურ და ქრომოსომულ მდგომარეობასთან მიმართებაში.
ახსენეთ რისკ ჯგუფები და არიან თუ არა პირველ ადგილზე ის ქალბატონები, რომელთა ასაკიც 35 წელს ცდება?
დიახ, გვიან დამდგარი ორსულობა პირველ რიგში განიხილება, მაგრამ ეს არ არის იმის გარანტი, რომ ყველა 35 წლის ზემოთ ასაკის ორსულს ასეთი პრობლემური მდგომარეობა უნდა ჰქონდეს. არსებობს სხვა ფაქტორებიც, მაგალითად სხვადასხვა ტერატოგენული მოქმედებების გავლენა, ალკოჰოლის, ნარკოტიკის გამოყენება, თვითნებითი აბორტები, სამეანო მკვდრად შობადობა და ა.შ.
თქვენი შეფასებით, რამდენად სარისკოა გვიანი ორსულობა და რეალურად რა არის ზღვარი, როდესაც სასურველია პაციენტი გადამისამართდეს ინვინტრო განაყოფიერების სპეციალისტთან?
ზოგადად, თუ უნაყოფობის თემაზეა საუბარი, რასაკვირველია 40 წელს მიახლოებული ქალბატონებისგან დროის კარგვა გაუმართლებელია, თუ არ გვაქვს ხელმოსაჭიდი მდგომარეობა. თუ საუბარია ზოგადად ორსულობაზე, რომელიც დგება ამ ასაკში, სხვადასხვა პათოლოგიური რისკების პროცენტულება გაზრდილია, მაგრამ ეს არ არის პანაცეა. იგივე პრობლემები შეიძლება სრულიად თავისუფლად ჩამოუყალიბდეთ 35 წელს ქვემოთ ასაკის ორსულებსაც.
როდესაც პაციენტები ნებით ირჩევენ საკეისრო კვეთას, მათ ეშინიათ იმ გართულებების, რაც შეიძლება დადგეს ფიზიოლოგიური მშობიარობისას. ესაა სისხლდენა, ნაყოფის გულისცმების შესუსტება და სხვა. შეიძლება თუ არა წინასწარ იმის განსაზღვრა როგორ წარიმართება მშობიარობა?
არსებობს გარკვეული მდგომარეობები, როდესაც შეგვიძლია პროგნოზი გავაკეთოთ რამდენად წარმატებულად შეუძლია ორსულს ფიზიოლოგიური მშობიარობა. ესენია: პათოლოგიური მდებარეობები, ნაყოფის, პლაცენტის, დედის პათოლოგიური მდგომრეობები, ან ზოგადი სომატური პროფილი. თუმცა არგუმენტად სეპტიური გართულებების, ან სისხლდენის მოყვანა არასწორია. მინდა ვთქვა, რომ საკეისრო კვეთის შემდეგ ეს გართულებები გაორმაგებულია. რაც შეეხება ნაყოფის გულისცემის შესუსტებას და სხვა პრობლემებს, ჩვენ გულისცემით აღვიქვამთ ნაყოფის ფუნქციურ მდგომარეობას, აციდოზს, ჰიპოქსიას და ა.შ. ჩვენ მხოლოდ ამ რითმის მიხედვით შეგვიძლია ეჭვი მივიტანოთ ნაყოფის არაკეთილსაიმედო მდგომარეობაზე. თუკი არაკეთილსაიმედო მდგომარობა დგება, მაშინვე ვფიქრობთ, რაც შეიძლება სწრაფად დავასრულოთ მშობიარობის პროცესი. სამწუხაროდ, არის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც პროცესები ელვის სისწრაფით მიმდინარეობს, მაგალითად მოკლე ჭიპლარი და ეს წინასწარ არაპროგნოზირებადია, მაგრამ ამის გამო ასიდან ასივე მშობიარეს საკეისრო კვეთაზე ვერ წავიყვანთ. დღეს ქართველ ქალებს მშობიარობა არ სურთ, უნდათ ცხოვრების გაიოლება და ჰგონიათ რომ საკეისრო კვეთა გამოსავალია, რაშიც ძალიან ცდებიან.
რა არის საკეისრო კვეთის ცატარების მკაცრად განსაზღვული ჩვენება ?
ეს არის პლაცენტის სრული წინ მდებარეობა, ნაყოფის პათოლოგიური მდებარეობები, მათ შორის სხვადასხვა წინ მდებარე ნაწილის, გარდიგარდმო მდებარეობის, კლინიკურად ვიწრო მენჯის ჩამოყალიბება, როდესაც ფუნქციურად შეუსაბამობაშია ნაყოფის წინა მდებარე ნაწილი დედის მენჯის გამოსავლის ზომებთან, ნაყოფის არაკეთილსაიმედო მდგომარეობა, სისხლდენა და პლაცენტის ნაადრევი აცლა. არის სხვა სომატური მდგომარეობებიც, როდესაც სხვა სპეციალისტის მიერ არის რეკომენდირებული საკეისრო კვეთა, ძირითადად სხვადასხვა სიმსივნური პროცესები, იშემიები და სხვა… და ეს საბედნიეროდ ხშირი არ არის.