რაში მდგომარეობს ბავშვის ჯანმრთელობის საიდუმლო?
თარიღი: 18 მარტი, 2021
ჯანსაღი კვების საფუძვლები
მილოცვების და კეთილი სურვილების ჩამონათვალი უმეტესად ჯანმრთელობით იწყება. ამაზე უკეთესი რა უნდა გისურვოო, გვეუბნებიან და მართალიცაა. ჯანმრთელობის გარეშე ყოველგვარი სიკეთე აზრს კარგავს, ამიტომ ჯანმრთელობა მიზანიცაა და სხვა მიზნების მიღწევის საშუალებაც. ის კიდევ უფრო ძვირად ფასობს, როდესაც საქმე ბავშვს ეხება. ყველა დედა დამეთანხმება: შვილის ჯანმრთელობაზე ძვირფასი არაფერია.
მაგრამ რამდენად სწორად გვესმის ჯანმრთელობა და რას ვაკეთებთ იმისთვის, რომ ჯანმრთელი შვილები გავზარდოთ? იქნებ ჩვენ თვითონვე ვუშვებთ შეცდომებს, რომლებიც ბავშვის ჯანმრთელობას აზარალებს? მთავარ თემაში ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას შევეცდებით.
ჯანმრთელობა ოთხ მთავარ ბურჯს ემყარება: ჯანსაღ კვებას, ფიზიკურ აქტივობას, ძილს და ჰიგიენას. ძნელია რომელიმეს გამოყოფა. ჯანმრთელობის ქვაკუთხედი ამ კომპონენტების ჰარმონიული შერწყმაა. განვიხილოთ თითოეული მათგანი. დავიწყოთ ჯანსაღი კვებით.
საკვები როგორც ჯანმრთელობის წყარო
გინდათ, მეტი ენერგია, მტკიცე ძვლები, სუფთა და ლამაზი კანი გქონდეთ? თავი აარიდოთ გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებს, შაქრიან დიაბეტს? არსებობს ამის სპეციალური ფორმულა? არა, მაგრამ ჯანსაღი კვება მიზანთან ძალიან ახლოს მიგიყვანთ.
ამერიკის გულის ასოციაცია მშობლებს დიეტურ რეკომენდაციებს სთავაზობს. დავიწყოთ ჩვილობიდან.
სიცოცხლის პირველი თვეების განმავლობაში ბავშვისთვის საუკეთესო საკვები დედის რძეა. ის სავსებით აკმაყოფილებს ჩვილის ნუტრიციულ მოთხოვნილებებს, საუკეთესო თანაფარდობით შეიცავს ბავშვის ნორმალური ზრდისა და განვითარებისთვის საჭირო ყველა საკვებ ინგრედიენტს, ადვილი მოსანელებელია, სტერილური და ბავშვის ასაკობრივი მოთხოვნილებების შესაბამისად იცვლება. ამ ჯადოსნურ სითეს ტკივილგამაყუჩებელი ეფექტიც აქვს. დაბოლოს, ნორმალურ ფსიქიკურ განვითარებას, დედა-შვილს შორის მჭიდრო ფსიქოემოციური კავშირის ჩამოყალიბებასაც უწყობს ხელს.
ექვსი თვიდან ბავშვის მენიუში დამატებითი საკვები ჩნდება, მაგრამ ექიმები გვირჩევენ, ძუძუთი კვება 12 თვემდე მაინც გავაგრძელოთ.
როგორი უნდა იყოს ბავშვის მენიუ
ჯანსაღი კვების საფუძველი მრავალფეროვნებაა. ბავშვმა ყოველდღიურად უნდა მიიღოს ოთხივე ძირითადი ჯგუფის საკვები:
* ხილი და ბოსტნეული (ყოველი კვებისას – თითო მაინც);
* მარცვლეული (ერიდეთ რაფინირებული ფქვილის პროდუქტებს, რაც უფრო ემატება ასაკი ბავშვს, მის რაციონში მით უფრო მეტი საღი მარცვლეული ჩართეთ);
* რძე და რძის ნაწარმი (ისინი უცხიმო ან ნაკლებცხიმიანი უნდა იყოს. 1-დან 8 წლამდე ბავშვისთვის აუცილებელია დღეში 2 ჭიქა რძე ან მისი ეკვივალენტი, 9-დან 18 წლამდე – 3 ჭიქა რძე);
* ხორცი, თევზი, კვერცხი, პარკოსნები, თხილეული.
ეცადეთ, თქვენ მიერ მომზადებული კერძები იყოს:
* ნაკლებცხიმიანი (განსაკუთრებით ცოტა უნდა იყოს მასში ნაჯერი ცხიმი);
* ნაკლებტკბილი (განსაკუთრებით ერიდეთ კერძის შაქრით დატკბობას);
* ნაკლებმარილიანი (თუ მარილს გამოიყენებთ, იოდიანი არჩიეთ).
ასევე მნიშვნელოვანია კვების რეჟიმი და ჯერადობა. ზრდასრული ადამიანისთვის აუცილებელია, სულ მცირე, სამჯერადი კვება – საუზმე, სადილი და ვახშამი. ბავშვებმა შუალედებშიც უნდა წაიხემსონ. დრო და ულუფა ისე უნდა შეარჩიოთ, რომ ბავშვს ძირითადი კვების წინ მადა არ დაეკარგოს. წახემსება შეიძლება ხილით, იოგურტით, მაწვნით, ბოსტნეულით, ჩირით, ტყლაპით, ჩურჩხელით.
არ დაგავიწყდეთ წყალი. ბავშვმა საკმაოდ ბევრი წყალი უნდა სვას. ნაყიდი ხილის წვენების, გაზიანი სასმელების მოხმარება მინიმუმამდე დაიყვანეთ. ბავშვებისთვის არ არის რეკომენდებული ე.წ. ენერგეტიკული სასმელები, 13 წლამდე კი არასასურველია ყავა და შავი ჩაი.
როგორ შევაყვაროთ ჯანსაღი კვება
როგორ მოვიქცეთ, თუ ბავშვი ჯანსაღ საკვებს არ ეკარება? პრობლემის გადაჭრაში დაგეხმარებათ:
* ოჯახური ვახშამი. ეს ერთგვარი დამამშვიდებელი რიტუალია როგორც დიდებისთვის, ისე პატარებისთვისაც. ბავშვებს სიამოვნებთ ოჯახურ ტრაპეზში მონაწილეობა, მშობლებისთვის კი ეს შვილებთან ურთიერთობის, დაახლოების, დამეგობრების საუკეთესო საშუალებაა. ამ დროს უფრო დიდია შანსი, ბავშვებმა თქვენი წაბაძვით მიირთვან ბოსტნეული, მარცვლეული, ხილი.
* თუ პატარები სიამოვნებით მონაწილეობენ ოჯახურ რიტუალებში, მოზარდებმა შესაძლოა გააპროტესტონ – ისინი ხომ ყველგან და ყველაფერში დამოუკიდებლობას მიელტვიან. თუმცა სპეციალისტები გვირჩევენ, სწორედ ოჯახური ტრაპეზი გამოვიყენოთ მოზარდთან კონტაქტის აღსადგენად. შეგიძლიათ, ვახშამზე მიიწვიოთ მისი მეგობარიც. განიხილეთ მათთვის საინტერესო თემები. ჭამის დროს სიმშვიდე და მეგობრული გარემო შეინარჩუნეთ, ნოტაციებს და კამათს ერიდეთ.
გონივრული ლოჯისტიკა
ბავშვები, განსაკუთრებით – მცირეწლოვანები, იმას ჭამენ, რაც სახლში აქვთ. ამიტომ ხილი და ბოსტნეული მუდამ უნდა გქონდეთ, თანაც მზა – გარეცხილი და ადვილად ხელმისაწვდომი. ჯანსაღი ხემსია უცხიმო იოგურტი, არაქისის კარაქი, ყველი. ისინიც ყოველთვის უნდა ეწყოს მაცივარში. რძის ნაწარმი უცხიმო ან ნაკლებცხიმიანი არჩიეთ.
* შეცვალეთ კვების საოჯახო ტრადიციაც: შეამცირეთ ცხიმის მოხმარება, ერიდეთ შემწვარ პროდუქტებს. გადადით საკვების მომზადების უფრო ჯანსაღ ალტერნატივაზე – გრილზე, ორთქლზე, წყალზე.
* ჩიპსები, კანფეტები, გაზიანი სასმელები, ფასტფუდი იშვიათ გამონაკლისად უნდა იქცეს. არც ის ივარგებს, საერთოდ აუკრძალოთ საყვარელი სასუსნავი – ადრე თუ გვიან ისინი მაინც ჩაუვარდება ხელში, გემო მოეწონება, ყველანაირად შეეცდება თქვენს მოტყუებას და ერთ დღესაც შესაძლოა ლეიბის ქვეშ არაჯანსაღი სასუსნავის მთელი მარაგი აღმოაჩინოთ. ამიტომ ჯობს, დროდადრო გამონაკლისი დაუშვათ.
დაპირისპირების გარეშე
არ ივარგებს, კვების გამო შვილთან მუდმივი კონფლიქტი გქონდეთ. ოქროს შუალედი უნდა იპოვოთ.
ნუ აიძულებთ ბავშვს თეფშის მოპრიალებას, მით უმეტეს, ნუ დაემუქრებით, ულამაზო ცოლი/ქმარი შეგხვდებაო. ამით შესაძლოა ზომაზე მეტის ჭამას მიაჩვიოთ და ახალ პრობლემას დაუდოთ სათავე.
მიეცით მაგალითი
ჯანსაღი კვების წახალისების საუკეთესო გზაა, თავად მისცეთ მაგალითი. ბავშვები სწორედ მათ მაგალითზე იზრდებიან, ვისაც ყოველდღე უყურებენ.
თქვენგანვე შეუძლია ზომიერების სწავლაც. მაგალითად, უთხარით: "ძალიან გემრიელია, მაგრამ დავნაყრდი და მეტს ვეღარ შევჭამ". ზომიერება ჯანმრთელობის შენარჩუნებასაც უწყობს ხელს და ჭარბი წონისგანაც გვიცავს. ასევე ეცადეთ, საკვების მიმართ პოზიტიური განწყობა შეინარჩუნოთ. მშობლები, რომლებიც ნაირ-ნაირ დიეტას იცავენ და გამუდმებით წუწუნებენ საკუთარი სხეულის ფორმებზე, ნეგატიურ გავლენას ახდენენ ბავშვზე.
ჩართეთ პროცესში
ბავშვების უმეტესობა სიამოვნებით ჩაერთვება ოჯახურ განხილვაში, რა მოამზადოთ სადილად. ერთად დაგეგმეთ და ჩამოწერეთ პროდუქტების სია. თუ სურვილს გამოთქვამს, თან წაიყვანეთ და თქვენთან ერთად აარჩევინეთ სურსათი. ასწავლეთ, რას მიაქციოს ყურადღება, როგორ წაიკითხოს ეტიკეტი. საკვების მომზადების პროცესშიც მიაღებინეთ მონაწილეობა – მოსვრილი სამზარეულო ნუ შეგაშინებთ, ამით გაცილებით დიდ საქმეს გააკეთებთ. დალაგების პროცესშიც თუ დაიხმართ, სხვისი შრომის დაფასებას და წესრიგსაც ისწავლის. და, რა თქმა უნდა, ნუ დაივიწყებთ გემრიელი ტრაპეზის შემდეგ პატარა შეფ-მზარეულის შექებას.
ამ წესების დაცვა იმას არ ნიშნავს, რომ პატარას მეორე დღიდანვე მწვანე სალათა შემწვარ კარტოფილზე გემრიელი მოეჩვენება, მაგრამ ფსიქოლოგები გვარწმუნებენ, რომ ჩვენი ძალისხმევა დროთა განმავლობაში აუცილებლად გამოიღებს შედეგს.
მოძრაობა ბავშვობიდან
ჯანმრთელობა ფიზიკური აქტიურობის გარეშე არ არსებობს. მოძრაობა ნებისმიერ ასაკში აუცილებელია, მაგრამ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბავშვობაში. სწორედ ფიზიკური აქტიურობის ინტენსივობაზეა დამოკიდებული, რამდენად კარგი აღნაგობა, რამდენად მტკიცე ძვლები და ძლიერი კუნთები ექნება ბავშვს მომავალში. ამასთან ერთად, ვარჯიში აწესრიგებს ძილს, დადებით გავლენას ახდენს ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე, გვეხმარება ემოციური პრობლემების გადალახვაში.
რა ხდება უძრაობის დროს? ტერმინი “მჯდომარე ცხოვრების წესის პრობლემა” სამედიცინო წრეებში ბოლო ხანს დამკვიდრდა. რაც დრო გადის, მოსახლეობა, მათ შორის – ბავშვებიც, სულ უფრო მეტ დროს ატარებს უმოძრაოდ. თანამედროვე ტექნოლოგიები, დახვეწილი საკომუნიკაციო მოწყობილობები პრობლემას წლიდან წლამდე უფრო და უფრო ამწვავებს.
მჯდომარე ცხოვრების წესის გამო:
* იკარგება კუნთოვანი ძალა, სუსტდება ძვლები;
* მცირდება იმუნური სისტემის მუშაობის ეფექტიანობა;
* ირღვევა სისხლის მიმოქცევა;
* ირღვევა მეტაბოლიზმი, იმატებს ჰორმონული დისბალანსის, ჭარბი წონის განვითარების რისკი.
სამომავლოდ ექიმები უმოძრაო ცხოვრების გამო არაერთი დაავადების გახშირებას წინასწარმეტყველებენ. მათ რიცხვშია სიმსუქნე, გულის იშემიური დაავადება, არტერიული ჰიპერტენზია, ინფარქტი, ინსულტი, მეტაბოლური სინდომი, შაქრიანი დიაბეტი ტიპი 2, საშვილოსნოს, ძუძუსა და მსხვილი ნაწლავის კიბო, ოსტეოპოროზი, დეპრესიას... სიის გაგრძელება უსასრულოდ შეიძლება. რაც უფრო მეტ დროს ატარებს ბავშვი (ბუნებრივია, მოზრდილიც) მჯდომარე, მით მეტი საფრთხე ემუქრება ჯანმრთელობას.
ჯდომის მავნე ჩვევის წინააღმდეგ
ჩამოუყალიბდება თუ არა ბავშვს ჯდომის მავნე ჩვევა, ყველაზე მეტად მშობლებზეა დამოკიდებული. ფიზიკურ აქტიურობას ის პატარაობიდანვე უნდა შეაჩვიოთ.
როგორ?
მთავარი, რასაც ექიმები გვირჩევენ, ტელევიზორთან თუ კომპიუტერთან გატარებული დროის შეზღუდვაა. ამერიკის პედიატრთა აკადემია ამისკენ პირდაპირ მოგვიწოდებს; ტექნოლოგიებმა ბავშვს ფიზიკური აქტიურობისა და ძილის დრო არ უნდა წაართვასო. 2-დან 5 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის დღეში მაქსიმუმ ერთი საათია ნებადართული, 18 თვემდე კი საერთოდ არ არის რეკომენდებული ეკრანის ყურება. გულხელდაკრეფილი ნურც მაშინ ისხდებით, როდესაც ბავშვი ნებადართული დროის ფარგლებში უზის ტელევიზორსა თუ კომპიუტერს: აკონტროლეთ გადაცემების, ფილმებისა თუ თამაშების შინაარსი. საუკეთესო ვარიანტია, თავადაც ჩაერთოთ პროცესში და ერთად უყუროთ საყვარელ გადაცემას, საბავშვო ფილმს ან ერთად ითამაშოთ. საძინებელში ნუ დაუდგამთ ტელევიზორს და კომპიუტერს, ნურც პლანშეტს ან მობილურ ტელეფონს დაუტოვებთ განუსაზღვრელ სარგებლობაში, თორემ გაჯეტებთან გატარებული დროის კონტროლი შეუძლებელი გახდება. ნურც ჭამის დროს ეკრანის ყურების ნებას მისცემთ.
ერთი სიტყვით, შეუქმენით პატარას ისეთი გარემო, რომ მეტი იმპულსი ჰქონდეს მოძრაობისთვის, ვარჯიშისთვის, თამაშისთვის და ნაკლები დრო დაიკავოს მის ყოველდღიურ ცხოვრებაში ელექტროტექნიკამ.
რამდენია საკმარისი?
საყოველთაო რეკომენდაცია ასეთია: ბავშვები და მოზარდები ყოველდღიურად 60 წუთს მაინც ზომიერ ან აქტიურ ვარჯიშში უნდა ატარებდნენ.
სკოლამდელი ასაკის ბავშვები დღის განმავლობაში გადაბმულად ერთ საათზე მეტხანს არ უნდა ისხდნენ, სკოლის მოსწავლეები – ორ საათზე მეტხანს. რა თქმა უნდა, ძილის პერიოდი გამონაკლისია.
რომელია სპორტის ყველაზე ეფექტური სახეობა?
ამ კითხვაზე ერთმნიშვნელოვანი პასუხი არ არსებობს. სპორტის სხვადსხვა სახეობა სხვადასხვა უნარის განვითარებას უწყობს ხელს. ოპტიმალური ვარიანტი თავად უნდა შეარჩიოთ ბავშვის უნარების, ინდივიდუალური თავისებურებების, სურვილისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით. არჩევანის გაკეთებაში შემდეგი ინფორმაცია დაგეხმარებათ:
* ფიტნესი სამ ძირითად ელემენტს გულისხმობს – გამძლეობას, ძალასა და მოქნილობას. სპორტის ყველა სახეობა უპირატესად რომელიმე მათგანის გაძლიერებას უწყობს ხელს.
* გამძლეობას ავითარებს კალათბურთი, ფეხბურთი, ჩობგურთი, ცურვა, ველოსპორტი, ფიგურული სრიალი, სათხილამურო სპორტი, სიარული, ძუნძული, სირბილი. ამ ვარჯიშებში დიდი კუნთებია ჩართული. მოძრაობის დროს გული უფრო და უფრო ჩქარა სცემს, სუნთქვა ღრმავდება. ეს გულს აძლიერებს და ზრდის ორგანიზმის შესაძლებლობას, მიაწოდოს ჟანგბადი ყველა უჯრედს.
* ძალის მომატება აუცილებლად სიმძიმეების აწევას არ გულისხმობს – საკმაოდ ეფექტურია ამ კუთხით აჭიმვა, აზიდვა, გაწელვა, მუცლის პრესის ვარჯიში, ხელებზე დგომა, ცოცვა, ჭიდაობა.
* მოქნილობის განვითარებას ხელს უწყობს ისეთი ვარჯიშები, რომელთა დროსაც სახსრები და კუნთები მთელ დიაპაზონში მოძრაობს – ხიდზე გადასვლა, შპაკატი და სხვა. ტანვარჯიში ასეთი სპორტის საუკეთესო მაგალითია.
თუ სპორტი არ უყვარს?
გუნდური სპორტი ბავშვს თვითშეფასებას უმაღლებს, ასწავლის სხვებთან მუშაობას, დათმობას, გაგებას. მაგრამ ყველა მოწოდებით სპორტსმენი არ არის და ერთ მშვენიერ დღეს შვილმა შესაძლოა გამოგვიცხადოს, რომ არ მოსწონს სპორტი.
სანამ სპორტისთვის თავის დანებებას გადაწყვეტდეთ, შეეცადეთ გაარკვიოთ, რატომ არ მოსწონს სპორტის ეს სახეობა. ეს ინფორმაცია შესაძლოა უფრო სერიოზული პრობლემების გადაჭრაშიც დაგეხმაროთ; ბავშვები სხვადასხვანაირად ვითარდებიან, ერთსა და იმავე ასაკში ზოგი მეტად ძლიერი და კოორდინირებულია, ზოგი – ნაკლებად. ეს პათოლოგიად არ მიიჩნევა, თუმცა ბავშვის თვითშეფასებაზე მოქმედებს, ამიტომ ნაკლებად სპორტული ან მორცხვი ბავშვები გუნდურ ვარჯიშზე დისკომფორტს განიცდიან, ღელავენ. მათაც კი, ვისაც პასუხისმგებლობის გრძნობა ძლიერად აქვს განვითარებული, ეშინიათ, იმედი არ გაუცრუონ მშობლებს, მწვრთნელსა თუ თანაგუნდელებს.
როგორ მოვიქცეთ?
* გაუღვივეთ ბავშვს რეალისტური მოლოდინი. ბავშვების უმეტესობა ოლიმპიური ჩემპიონი ვერ ხდება. აუხსენით, რომ მთავარია ჯანმრთელობა, აქტიური ცხოვრება და არა მწვერვალების დაპყრობა.
* სწორად შეაფასეთ თქვენი შვილის ძლიერი მხარეები, შესაძლებლობა, ტემპერამენტი და სპორტის შესაბამისი სახეობის არჩევაში დაეხმარეთ. თუ ბურთი აშინებს, მაინცადამაინც ფეხბურთზე ან კალათბურთზე ნუ მიიყვანთ. თუ ჭარბი წონა აქვს, შესაძლოა არ ეყოს ენერგია სირბილისთვის. არ არის აუცილებელი, იმ სახეობაზე იაროს, რომელიც თქვენ მოგწონთ. მთავარია, სპორტზე გული არ აუცრუვდეს. ეს კი უთუოდ მოხდება, თუ ვარჯიშის დროს დისკომფორტი იგრძნო.
* მოძებნეთ ვარჯიშის ისეთი ფორმა, რომელიც სიამოვნებას ანიჭებს. არ შეზღუდოთ. თუ მიგაჩნიათ, რომ სპორტის ეს სახეობა მისთვის შეუფერებელია, აუხსენით. თუ მაინც მოისურვებს წრეზე სიარულს, არ დაუშალოთ. მოთმინებით აღიჭურვეთ. სასურველი სახეობის მიგნებამდე ზოგჯერ რამდენიმე ვარიანტის მოსინჯვაა საჭირო.
* არ აიძულოთ სპორტის კონკრეტულ სახეობაზე სიარული. არ ჩაუკეტოთ გზა სხვა სახეობებისკენ. შესაძლოა, ფეხბურთი უფრო მეტად იზიდავდეს, ვიდრე კალათბურთი. მიეცით საშუალება, გულახდილად გაგანდოთ თავისი სურვილები.
* არანაკლებ მნიშვნელოვანია თავისუფალი თამაში – ველოსიპედით სიარული, სირბილი, ცეკვა... ხელი შეუწყვეთ, რომ თავისუფალ დროს რაც შეიძლება ხშირად გაერთოს ასე.
* ხელი შეუწყვეთ სპორტულ ღონისძიებებში მონაწილეობაშიც (რა არასერიოზულიც უნდა მოგეჩვენოთ ისინი).
* აქტიურობა ყოველდღიურობის ნაწილად აქციეთ – კიბეებზე ფეხით იარეთ, ახლო მანძილზე უმანქანოდ წადით…
* იაქტიურეთ მთელი ოჯახით – მოაწყვეთ პიკნიკი და ბავშვებთან ერთად ითამაშეთ ბურთი, დაჭერობანა თუ სხვა.
მშვიდი ძილი ყველას
გამოცდილმა მშობლებმა კარგად იციან, რომ ბავშვის ძილის ხანგრძლივობა და ხარისხი მთელ ოჯახზე ახდენს გავლენას. ოჯახში ახალი წევრის მობრძანებასთან ერთად კი მშვიდი ძილი სიზმარივით ქრება. გგონიათ, ბავშვი წამოიზრდება და დაისვენებთ? - ნურას უკაცრავად! ახლა ძუძუთი კვების მაგივრად შუაღამისას წყალს მოგთხოვთ, ნაწლავების კოლიკის ნაცვლად კი კოშმარები დაუფრთხობს ძილს. არადა, მშვიდი ძილი ბავშვის ზრდისა და განვითრებისთვის აუცილებელია. ერთი შეხედვით, ამ დროს ორგანიზმი ისვენებს, თუმცა მხოლოდ ერთი შეხედვით. მრავალი მნიშვნელოვანი ფიზიოლოგიური პროცესი სწორედ იმ დროს მიმდინარეობს, როცა პატარა სიზმრების სამყაროში მოგზაურობს.
რამდენია საკმარისი?
ძილის ოპტიმალური ხანგრძლივობის შესახებ ინფორმაციას ადვილად მოიძიებთ, თუმცა იქვე გვაფრთხილებენ, რომ ეს რიცხვები პირობითია. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, არ არსებობს ძილის ნორმალური ხანგრძლივობის გამომხატველი ჯადოსნური რიცხვი. ორი წლის ბავშვს შეიძლება თორმეტი საათიც ეძინოს და ცხრაც.
მიახლოებითი მაჩვენებლები კი ასეთია:
6 თვემდე
ახალშობილები დღესა და ღამეს ვერ არჩევენ, ამიტომ მუდმივად სძინავთ და ვინაიდან მათი პაწაწინა კუჭი ბევრ საკვებს ვერ იტევს, მარაგის შესავსებად ხშირ-ხშირად იღვიძებენ, განურჩევლად იმისა, დღეა თუ ღამე.
ნორმაში ახალშობილს დღე-ღამეში დაახლოებით 18 საათი სძინავს. პირველი რამდენიმე კვირის განმავლობაში ის 3-4 საათში ერთხელ უნდა იღვიძებდეს, სანამ წონას არ მოიმატებს და არ მოძლიერდება. ამ პერიოდში, რომც მოისურვოს უფრო მეტხანს ძილი, თავად უნდა გააღვიძოთ და აჭამოთ. რამდენიმე კვირის შემდეგ კი შეიძლება, ძილი უფრო მეტხანსაც გააგრძელოს, მაგალითად, 4-5 საათი. ძილის ხანგრძლივობა დიდწილად იმაზეა დამოკიდებული, რამდენ ხანს ძლებს კვების გარეშე მისი პაწაწინა კუჭი. თუ პატარას ღამით კარგად სძინავს, დღისით უფრო ხშირად კვება და, შესაბამისად, გაღვიძება მოუწევს.
სამწუხაროდ, არ არსებობს არავითარი საშუალება, რომელიც ბავშვის ტვინს აიძულებს, დღე-ღამის გარჩევის უნარი ჩვეულებრივზე სწრაფად გამოიმუშაოს, მაგრამ შეგვიძლია მივაჩვიოთ, ღამის გაღვიძებამ საფენის გამოსაცვლელად თუ საჭმელად რაც შეიძლება სწრაფად და უხმაუროდ ჩაიაროს. არ ელაპარაკოთ, არ ეთამაშოთ ამ დროს ბავშვს, არ აანთოთ ოთახის დიდი ნათურა, არ ჩართოთ მობილურის მკვეთრი განათება მისი დაძინების მოლოდინში. საწოლში დაძინებამდე ჩააწვინეთ - სწორედ იქ უნდა ჩაიძინოს მან და არა დედის ან მამის მკლავებში. ნებისმიერი დამამშვიდებელი ქმედება: ბანაობა, კითხვა, სიმღერა, - რომელსაც სტერეოტიპულად შეასრულებთ, ბავშვისთვის ძილთან ასოცირებულ რუტინად იქცევა და ჩაძინებაში დაეხმარება. გაითვალისწინეთ, რომ ძილის დროს ტირილის მიზეზი შესაძლოა იყოს შიმშილი, სველი საფენი, სიცივე ან ავადმყოფობა.
შესაძლოა, ყველა წესი დავიცვათ, მაგრამ პატარას მშვიდ და ხანგრძლივ ძილს მაინც ვერ მივაღწიოთ. ზოგჯერ ეს უბრალოდ მის ხასიათში დევს. ერთადერთი, რაც ამ დროს მოგეთხოვებათ, მოთმინება და სიმშვიდეა.
სწორედ მაშინ, როცა საბოლოოდ ჩაიქნევთ ხელს და ბედს დანებდებით, ბავშვის ძილის ხანგრძლივობა მოიმატებს. უფრო სწორად, პატარა ნელ-ნელა ისწავლის დღისა და ღამის გარჩევას და ძილის უდიდეს ნაწილს ღამის საათებზე გაანაწილებს. 3 თვის ბავშვს დღე-ღამეში საშუალოდ 14 საათი სძინავს, საიდანაც ღამის ძილის წილად 8-9 საათი მოდის.
6-დან 12 თვემდე
ამ პერიოდში ბავშვს დღე-ღამეში საშუალოდ 14 საათი უნდა ეძინოს. დღის განმავლობაში 2-3-ჯერ უნდა იძინებდეს - 30 წუთით, 1, 2 ან 3 საათით. ღამღამობით შესაძლოა ჯერ კიდევ იღვიძებდეს ჭამისთვის (განსაკუთრებით - თუ ბუნებრივ კვებაზეა), თუმცა ამ ასაკის პატარების უმეტესობას ღამით კვება აღარ სჭირდება. თუ გაიღვიძა, ცოტა ხანს დააცადეთ - შესაძლოა, მალევე ჩაიძინოს. თუ რამდენიმე წუთის შემდეგაც ღვიძავს, მიეალერსეთ, ზურგზე ხელი მოუთათუნეთ, მაგრამ საწოლიდან არ ამოიყვანოთ. თუ მაინც არ ჩაეძინა, იგივე გაიმეორეთ რამდენიმე წუთის შემდეგ. თქვენი მიზანია, პატარამ თვითონვე ისწავლოს ჩაძინება. რა თქმა უნდა, ეს არ ეხება ავადმყოფობის პერიოდს, როდესაც ბავშვი უნდა აიყვანოთ კიდეც და, საზოგადოდ, მეტი ყურადღება მიაქციოთ.
1-დან 3 წლამდე
ამ ასაკის ბავშვს დღე-ღამეში 12-14 საათი სძინავს. მშობლებთან ყოფნის სურვილის გამო შესაძლოა უფრო მეტიც იფხიზლოს.
აქვე - ერთი შეცდომა, რომელიც ხშირად მოსდით მშობლებს: მათ ჰგონიათ, რომ თუ ბავშვმა დღისით არ დაიძინა, ღამით, დაქანცულს, უფრო ადვილად ჩაეძინება და დილამდე აღარ გაიღვიძებს. სინამდვილეში დაღლილობა ხელს უშლის ჩაძინებას. დაქანცულ პატარას არათუ ძილი ერევა, არამედ უფრო აქტიურიც ხდება. ასე რომ, ბავშის თავისებურებებს მორგებული ძილ-ღვიძილის რეჟიმი უნდა შეადგინოთ.
ბავშვების უმეტესობა დღისით იძინებს - ერთი, ორი, სამი საათით... თუ არ ეძინება, ნუ დააძალებთ, მაგრამ "წყნარი საათი" აუცილებლად მოუწყვეთ: ყველანაირ თამაშს და გართობას თავი მიანებეთ, რომ ბავშვი წამოწვეს და დაისვენოს.
ძილისპირული
ძილისთვის მოსამზადებელი რიტუალი 30 წუთამდე უნდა გაგრძელდეს. ის მოიცავს კითხვას, ბანაობას, მშვიდი, ლირიკული მუსიკის მოსმენას, სიმღერას. ფსიქოლოგები გვირჩევენ, დაძინებამდე 1-2 საათით ადრე დიდი განათებიდან მსუბუქზე გადავიდეთ, არ ჩავრთოთ ტელევიზორი, მოვარიდოთ ბავშვი ძლიერ ემოციებს. ამ ყველაფრის შედეგად მისი ორგანიზმი მოითენთება და ადვილად გადავა ძილის სამყაროში. რიტუალი სტერეოტიპული უნდა იყოს, მაგრამ ბავშვსაც უნდა დავუტოვოთ არჩევანი: თავად აარჩიოს საღამური, მუსიკა, წასაკითხი წიგნი... ამ ასაკში ბავშვები აქტიურად ხედავენ სიზმრებს. ხშირია კოშმარებიც, პატარებს კი სინამდვილისა და წარმოსახვის გარჩევის უნარი ჯერ კარგად არ აქვთ განვითარებული, ამიტომ ცუდი სიზმრები განსაკუთრებით აშინებთ. კოშმარები რომ არ დაესიზმროს, გულდასმით შეურჩიეთ ტელეგადაცემები თუ თამაშები. არ აყურებინოთ ძილის წინ. ღამით თუ ცუდმა სიზმარმა გამოაღვიძა, მიეფერეთ, სურვილის შემთხვევაში მოაყოლეთ სიზმარი, აუხსენით, რომ ეს მხოლოდ სიზმარია, მერე კი ძილი ნებისა უსურვეთ.
სკოლამდელი და სკოლის ასაკი
სკოლამდელი ასაკის ბავშვს 11-12 საათი უნდა ეძინოს. თუ ღამით კარგად სძინავს, დღისით ძილი აღარ სჭირდება. სკოლის ასაკის ბავშვისთვის კი ძილის სადღეღამისო ნორმა 10-11 საათია. სკოლაში მისვლისას ბავშვის ცხოვრების წესი იცვლება და შესაძლოა, ამის გამო კიდევ იჩინოს თავი ძილის პრობლემებმა, ძილის ნაკლებობა კი აკადემიურ მოსწრებასა და ქცევაზე აისახება. ბავშვმა კარგად უნდა გამოიძინოს, განსაკუთრებით - სწავლის დღეებში. ფსიქოლოგები გვირჩევენ, ბავშვის საძინებელში არ გვქონდეს ტელევიზორი, კომპიუტერი ან მობილური ტელეფონი.
მოზარდი ასაკი
თინეიჯერებისთვის ძილის რეკომენდებული ხანგრძლივობა 9 საათია, თუმცა სწორედ ამ ასაკშია ყველაზე ხშირი ძილის დეფიციტი, რაც ყურადღების კონცენტრაციის უნარზე, მეხსიერებაზე, ქცევაზე აისახება. ძილის ნაკლებობა შესაძლოა შფოთვის, გაღიზიანების მიზეზადაც იქცეს.
გარდატეხის ასაკში იცვლება ძილის ხასიათიც: ორგანიზმი მოზარდს გვიან დაწოლას და გვიან გაღვიძებას სთხოვს. ამის გამო ძილის დეფიციტის ანაზღაურებას ხშირად უქმეებზე ცდილობენ, თუმცა ძილის რუტინის დარღვევა ისევ პრობლემებს იწვევს. იდეალურ შემთხვევაში თინეიჯერმა უნდა დაიძინოს და გაიღვიძოს ერთსა და იმავე დროს და, სულ მცირე, 9 საათი ეძინოს.
ჯანმრთელობა და ჰიგიენა
სისუფთავე რომ აუცილებელია ჯანმრთელობისთვის, არავინ დავობს, ამიტომ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა თავის მოვლის წესების ცოდნასაც გულისხმობს. ჯანსაღი ჩვევები კი ბავშვს მშობლებმა უნდა ჩამოუყალიბონ.
წყალი, წყალი, წყალი
დავიწყოთ ბანაობით. ზოგი ბავშვისთვის ის თამაშთან ასოცირდება და პატარაც მოუთმენლად ელოდება ჭყუმპალაობას. ზოგი არცთუ ისე დიდი ენთუზიაზმით მიდის სააბაზანო ოთახისკენ, ზოგის მშობლებს კი ბანაობის წინ ნამდვილი ომის გადახდა უწევთ.
რა სიხშირით უნდა იბანაოს ბავშვმა?
ეს ბავშვის ასაკსა და ფიზიკურ აქტიურობაზეა დამოკიდებული.
პირველი წლები
პაწაწინა, ხელში მოსხმარტალე ჩვილის დაბანა ახალბედა დედისთვის ნამდვილი სტრესია, მაგრამ ცოტაოდენი პრაქტიკა და მალე ბანაობის პროცედურისგან ორივე დიდ სიამოვნებას მიიღებთ.
ექიმები გვარწმუნებენ, ჩვილის ყოველდღე დაბანა აუცილებელი არ არის – კვირაში სამჯერაც საკმარისიაო. წყლის პროცედურებმა თურმე შეიძლება კანი გამოაშროს.
დასვრილი ან სველი საფენი კი, ცხადია, უმალვე უნდა გამოუცვალოთ და ჩაბანოთ. სხვაგვარად გამოყელვას ვერ გადაურჩებით.
ბავშვის დაბანის დრო თავად შეარჩიეთ. ზოგი ამ პროცედურას დილით ამჯობინებს, როცა პატარა ასე თუ ისე ფხიზლადაა, ზოგი კი საღამოს. ამ შემთხვევაში ბანაობა ძილისწინა რიტუალის ნაწილია.
ნებისმიერ შემთხვევაში, გაითვალისწინეთ, რომ არ არის რეკომენდებული ჩვილის დაბანა უშუალოდ ჭამის შემდეგ.
ბანაობის დროს თბილი (და არა ცხელი) წყალი პატარას მხრებს უნდა უფარავდეს, რომ მშვიდადაც იყოს და თბილადაც. წყლის ოპტიმალური ტემპერატურა 38 გრადუსია. ჯერ თავად შეამოწმეთ წყალი (თერმომეტრით და არა იდაყვით!) და მერე ჩასვით ბავშვი აბაზანაში. დაბანეთ საბავშვო საპნით და შამპუნით. წყალშივე გაუკეთეთ მსუბუქი მასაჟი – ეს პატარებს ძალიან სიამოვნებთ. რაც მთავარია, ხელში საიმედოდ გეჭიროთ. თუ გარეთ ცივა, აუცილებელია ოთახის გათბობაც – ახალდაბანილი ბავშვი ადვილად ცივდება.
რაც უფრო იზრდება, მით უფრო აქტიური ხდება ბავშვი, მით უფრო მეტად ოფლიანდება და ისვრება და მით უფრო ხშირად სჭირდება დაბანაც. მომდევნო წლებში ბანაობასთან დაკავშირებული მთავარი პრობლემა მისი შიშია.
როგორ გავახალისოთ ბანაობა
მიეცით ბავშვს საშუალება, ბანაობის დროს ითამაშოს წყალგაუმტარი სათამაშოთი, მოუსმინოს საინტერესო ამბავს, დაბანოს თოჯინა. გამშრალების შემდეგ ლამაზად ჩააცვით, თუ გოგონაა, თმა ლამაზად დავარცხნეთ. ბანაობა მისთვის გამოპრანჭვის, გალამაზების რიტუალად იქცევა და შემდეგში უფრო მეტი ხალისით გაეშურება სააბაზანოსკენ. არ დაგავიწყდეთ შექება და სისუფთავის მნიშვნელობის ახსნა.
პრაქტიკული რჩევები
* ფრჩხილების დაჭრა ჯობს ბანაობის შემდეგ – ამ დროს ფრჩხილი რბილდება და მისი მოჭრა ადვილია.
* ხელის ფრჩხილები თითქმის სწორ ხაზზე უნდა გადაჭრათ და სულ ოდნავ მოამრგვალოთ კუთხეებთან, ფეხისა კი სწორ ხაზზე – ეს ფრჩხილის ჩაზრდის საშიშროებას შეამცირებს.
* ფრჩხილის უსწორმასწორო გვერდები ქლიბით მოასწორეთ.
* ქლიბი მხოლოდ ერთი მიმართულებით ამოძრავეთ.