რატომ არის მნიშვნელოვანი დედის რძე ახალშობილისთვის
თარიღი: 20 თებერვალი, 2023
მეძუძური დედები ხშირად წუხან იმაზე, რომ ჩვილი ძუძუს ვერ წოვს ან ტირის. როდის უნდა დავიწყოთ ბავშვის კვებაზე ზრუნვა? რამდენად მნიშვნელოვანია დედის სიმშვიდე და ფსიქოლოგიური მდგომარეობა? რა უნდა გავაკეთოთ, როდესაც ბავშვი ტირის ან სწორად არ იკვებება? – ამ კითხვებზე პედიატრმა ირინა ქოქოლაძემ გვიპასუხა.
ირინა ქოქოლაძე გახლავთ პედიატრიის მეცნიერებათა დოქტორი, მაღალტექნოლოგიური ჰოსპიტალ „მედცენტრის“ პედიატრი.
როდის და როგორ უნდა დავიწყოთ ბავშვის კვებაზე ზრუნვა?
ბავშვის სწორი კვება არის მისი ჯანმრთელობის საწინდარი, ამიტომაც კვებაზე ფიქრი უნდა დავიწყოთ ჯერ კიდევ მისი მუცლად ყოფნის პერიოდში. ამისათვის ორსული მესამე ტრიმესტრში აუცილებლად უნდა მივიდეს ვიზიტზე პედიატრთან, ვისთანაც უნდა, რომ შემდეგ ატაროს ბავშვი. ამ ვიზიტის მიზანია ბავშვის მოვლის საკითხებში გარკვევა, დედის განათლება ბავშვის ძუძუთი კვების, ახალშობილთა კოლიკის და ჰიგიენის შესახებ. ეს ნიშნავს, რომ ორსულს ვამზადებთ ძალიან მნიშვნელოვანი პროცესისათვის – დედობისთვის.
რატომ არის ძუძუთი კვება უპირატესი, როგორ „მოვიყვანოთ“ რძე ?
დედის რძე ბავშვისათვის შეუცვლელია. პირველი ულუფა, რომელსაც რძის ხსენი ჰქვია, შეიცავს ბავშვისთვის მნიშვნელოვან ინგრედიენტებს მისი ნაწლავის ფლორისა და შემდგომში გონებრივი განვითარებისათვის. ასევე, დედის რძე დაბალანსებულია, შეიცავს იმ რაოდენობის ინგრედიენტებს, რაც სჭირდება ბავშვს, და ამასთანავე ის იცვლება ბავშვის მოთხოვნის შესაბამისად. დედის რძით გადადის ანტისხეულებიც, რითაც ბავშვი დაცულია, სანამ თავისი იმუნური სისტემა გამოიმუშავებს საჭირო რაოდენობით ანტისხეულებს, ამა თუ იმ ვირუსისა და ბაქტერიის მიმართ. დედის რძეს არ სჭირდება გათბობა, სტერილიზაცია და ტექნიკურადაც ადვილია. ასევე მყარდება „დედა-შვილის“ ბიოლოგიური კონტაქტი.
არის შემთხვევები, როდესაც დედას რძე არ აქვს ან მალე უშრება, როგორ შეიძლება ამაზე მკურნალობა?
„რძის მოყვანას“ რასაც ეძახიან, არსებობს ბევრი მითი და „რეცეპტი“ რომელთაგან ზოგი კატეგორიულად აკრძალულია (მაგალითად, ფხლის მიცემა მეძუძური დედისათვის). კარგ ლაქტაციას იწვევს მხოლოდ და მხოლოდ დედის განწყობა ბავშვს აწოვოს ძუძუ, ასევე ბავშვის წოვა, რამდენადაც სწორად მოწოვს (პოზიციის შერჩევა, ექიმის ან ექთნის დახმარებით ხდება), მით მეტად იქნება რძე. დედებს აშინებთ პირველ დღეებში მომატებული ლაქტაცია, ამასაც თვითონ ბავშვი არეგულირებს წოვით და 1 თვის ასაკისათვის, ზოგ შეთხვევაში კი უფრო ადრეც, ეს პრობლემა გვარდება ძუძუს სწორი მოვლის შემთხვევაში. არსებობს სამი ფიზიოლოგიური ჰიპოლაქტაციის პერიოდი, ეს არის მე-4 დღე, მე-4 კვირა და მე-4 თვე. ამის ცოდნა დედისათვის და დედის დამხმარე პირისათვის აუცილებელია, ვინაიდან მომატებული შიშის გამო სწორედ ამ პერიოდებში ხდება შეცდომების დაშვება, ხელოვნური საკვების დამატება და/ან 4 თვის ასაკში ნაადრევად დამატებითი საკვების დაწყება, რაც თავისთავად ხელს უწყობს ჰიპოლაქტაციას და ბოლოს კი რძის სრულ გაქრობას.
როგორ მოვიქცეთ, როცა ახალშობილი ტირის?
ახალშობილი ხშირად ტირის, რის მიზეზიც არის მდგომარეობა, რომელსაც ახალშობილთა კოლიკა ჰქვია. ფიზიოლოგიურ პირობებში ბავშვს აქვს უფლება იტიროს დღე/ღამის განმავლობაში 2 საათი, და ეს არ მიიჩნევა პათოლოგიად, თუ ბავშვი ვითარდება ასაკობრივად, აქვს წონაში მატება. ახალშობილობის პერიოდში ბავშვი გადის ადაპტაციას გარემო პირობებთან, რის გამოც მას ეწყება ნაწლავთა კოლიკა – სპაზმური ტკივილი ნებისმიერ გამაღიზიანებელზე, რომელიც ჩვენი ჩარევის გარეშეც გაივლის. ხშირად ჩვენი მედიკამენტოზური ჩარევით და შფოთვით უფრო მეტ ზიანს ვაყენებთ ბავშვს და მის ჯანმრთელობას არა მხოლოდ დროის იმ მონაკვეთისათვის, არამედ მთელი ცხოვრების მანძილზე. რამეთუ, ყველა ჩვენი ჩარევა არის აგური, რომელსაც ვდებთ მისი ჯანმრთელობის ასაშენებლად. როცა ბავშვთა ასაკთან გვაქვს საქმე, უნდა გვახსოვდეს, რომ ნებისმიერი ჩვენს მიერ მიცემული მედიკამენტი ან ჩვენი ქცევა არის ბავშვის მომავლის განმსაზღვრელი. ახალშობილთა კოლიკის დროს ბავშვის ტირილის რომ არ შეგვეშინდეს, უნდა გვქონდეს გააზრებული ის ფაქტი, რომ ეს არის ფიზიოლოგიური მოვლენა და ბავშვს შევუწყოთ ხელი, იყოს მშვიდ გარემოში, სითბოში, დედასთან კონტაქტში. დედა უნდა იყოს მშვიდად. დამხმარე საშუალებებად შეიძლება გამოვიყენოთ თბილი აბაზანები, ან სითბო ადგილობრივად მუცელზე (ვაფენთ თბილ საფენს მუცელზე). მედიკამენტი უნდა გამოვიყენოთ მკაცრი ჩვენების შემთხვევაში, მხოლოდ პედიატრის გადაწყვეტილებით. დაუშვებელია ბავშვის ყოველდღიური სტიმულაცია გაზგამყვანი მილით ან სხვა ხალხში გავრცელებული საშუალებებით (საპონი, თერმომეტრი). თუ ბავშვს აქვს მომატებული მეტეორიზმი, უნდა გადაიხედოს დედის კვების საკითხი.
მოზრდილ ასაკშიც სტკივათ ბავშვებს მუცელი. ესეც კავშირშია კვებასთან?
მუცლის ტკივილი და ყაბზობა სასკოლო ასაკის ბავშვებში ხშირ შემთხვევაში ატარებს ფუნქციურ ხასიათს და არის კვების რეჟიმის დაღვევის შედეგი. ამ პრობლემას უკავშირდება ასევე უმადობა. ხშირად მოგვმართავენ მშობლები და გვთხოვენ რაიმე საკვები დანამატის, მადის აღმძვრელის ან პოლივიტამინის დანიშნვნას. ანამნეზის შეკრებისას კი ირკვევა, რომ ბავშვი არასწორად იკვებება. დარღვეულია საკვების მიღების ჯერადობა, რაოდენობა და ასევე აღინიშნება საკვები ინგრედიენტების არათანაბარი გადანაწილება. ბავშვს ზრდა-განვითარებისათვის სჭირდება როგორც ცილა, ასევე ცხიმი და ნახშირწყლები, მაგრამ ეს უნდა იყოს დაბალანსებული. ჩვენს რეალობაში ხშირად მოიხმარენ ნახშირწყლებს, როგორც რაფინირებულს, ასევე არარაფინირებულს. ბავშვი იღებს დიდი რაოდენობით ტკბილეულს, რაც იწვევს მადის დაქვეითებას. სწორი კვებისა და მადის „დაბრუნება-ისთვის“ საჭიროა დრო და ბალანსირებული საათობრივი კვება.
ანუ ვიტამინების მიცემა არ უნდა ვიჩქაროთ?
მესმის, რომ ჩვენ გვეჩქარება და მადის აღმძრველების ან საკვები დანამატების მიღებით გვინდა მივიღოთ სწრაფი ეფექტი. ბავშვს მოემატება მადა პრეპარატის მიღების ფონზე, ამ დროს არაბალანსირებული ჩვეული კვება გრძელდება, ეს კი ქმნის მანკიერ წრეს. აღნიშნულმა შესაძლოა გამოიწვიოს ნივთიერებათა ცვლის დარღვევა და შემდგომში სერიოზული დაავადებების ჩამოყალიბება (როგორიც არის მეტაბოლური სინდრომი, შაქრიანი დიაბეტი, სხვადასხვა ჰორმონალური დარღვევა). ბავშვთა ასაკში ასევე არასწორ კვებას უკავშირდება გასტროდუოდენალური ზონის დაავადებები – ქრონიკული გასტრიტი, დუოდენიტი და წყლულოვანი დაავადებაც, ნაღვლის ბუშტის დაავადებები. გამომწვევ მიზეზებში აუცილებელია დავასახელოთ გენეტიკური წინასწარგანწყობა, სტრესი და ბაქტერია – ჰელიკობაქტია პილორის. თუმცა გამშვებ მექანიზმს მაინც კვების დარღვევა იწვევს.
როგორ უნდა მიხვდეს მშობელი, რომ მსგავსი პრობლემები ვითარდება?
გასტროდუოდენალური დაავადებების ამოცნობას ბავშვთა ასაკში არ ეთმობა სათანადო ყურადღება და არ ხდება დროული დიაგნოსტიკა. ამიტომ ეს საკითხი მოითხოვს მშობლების მხრიდან უფრო მეტ განათლებას და ცოდნას, რომ აღნიშნული დაავადებები გვხდება ბავშვთა ასაკშიც და დროული დიაგნოსტიკა თავიდან აგვარიდებს მათ შორეულ გართულებებს. მშობელმა უნდა მიაქციოს ყურადღება არა მხოლოდ იმას, რომ ბავშვს სტკივა მუცელი ზოგადად, ხანრგძლივი დროის განმავლობაში, არამედ მის კავშირს საკვების მიღებასთან – როდის აღმოცენდება, რა უყუჩებს ტკივილს, აქვს თუ არა კავშირი ტკივილს ფიზიკურ დატვირთვასთან, ემოციურ გადაძაბვასთან, დაღლასთან, დეფეკაციასთან და არ უნდა ეძებოს სხვადასხვა ლაბორატორიაში ჭიები, როგორც მუცლის ტკივილის ერთადერთი გამომწვევი მიზეზი. უნდა მიმართოს პედიატრს დროულად, რათა მოხდეს პრობლემის სწორი და დროული იდენტიფიკაცია. თუ მშობლებს ამ კუთხით მეტი განათლება ექნებათ, ექიმსა და მშობელს შორის კომუნიკაციაც სწორად წარიმართება და კონსულტირებაც მიღწეული იქნება, რაც ძიების დროს შეამცირებს და ბავშვსაც დროულად აღმოუჩნდება საჭირო დახმარება. აქვე უნდა გვახსოვდეს, რომ შედეგის მიღწევას სჭირდება დიდი დრო, მშობლების მხრიდან უფრო მეტი მოთმინება, დაკვირვება და ბავშვის მხრიდან ახალი უნარ-ჩვევების შეძენა (დღის რეჟიმისა და კვების რეჟიმის შეცვლა).
როგორ უნდა მოვიქცეთ, როდესაც ბავშვს აქვს ყაბზობა?
ხშირი პრობლემაა ყაბზობა. ყაბზობის ყველაზე გავრცელებული ფორმებია ჩვეული ყაბზობა, როცა ბავშვი იკავებს თავს დეფეკაციისაგან საპირფარეშოს უცხოობის გამო (მაგალითად, სკოლაში, საბავშვო ბაღში) და კვებასთან დაკავშირებული ყაბზობა, რიგ შემთხვევებში ე.წ „მშიერი ყაბზობა,“ როცა ბავშვი არასაკმარისად იკვებება და რიგ შემთხვევაში – დაუბალანსებელი კვება, ანუ ნახშირწყლების უხვი მოხმარება, როცა გვგონია, რომ ბავშვი იკვებება და თითქოს მადაც აქვს, მაგრამ იკვებება არასწორად ნახშირწყლების ხარჯზე (მაკარონი, ბრინჯი, კარტოფილი შემწვარი და ა.შ.). იმისათვის, რომ ამოვიცნოთ ყაბზობა, უნდა ვიცოდეთ მისი განმარტება. ყაბზობა არის მგომარეობა, როცა დარღევულია დეფეკაციის აქტის ჯერადობა, კვირაში 2 ან ნაკლები დეფეკაცია, დეფეკაციის აქტის ხანგრძლივობა, როცა გაჭინთვის ფაზა გახანგრძლივებულია და იკავებს აქტის ¼-ზე მეტს, მკვრივი განავლოვანი მასებით მტკივნეული ან ნაწლავის არასრული დაცლის შეგრძნებით დეფეკაცია. ყაბზობას არ უნდა „ვუმკურნალოთ“ ექიმის დანიშნულების გარეშე. ისევე როგორც სხვა დაავადება, ეს დაავადებაც საყურადღებოა და დროულად უნდა მოხდეს გამომწვევი მიზეზის იდენტიფიცირება და ექიმის დანიშნულების მიხედვით, ჯერ კვების კორექცია, სამკურნალო დიეტა და სწორი კვება, შემდეგომში დამხმარე საშუალებების გამოყენება.
ხშირად ბებიებისა თუ სხვათა გამოცდილებით სახლში მკურნალობენ ბავშვებს, ეს რამდენად გამართლებულია?
ბავშვთა ასაკში დაუშვებელია თვითმკურნალობა ისეთი მედიკამენტებით, რომლებიც იწვევენ შეჩვევას და იწვევენ პერისტალტიკის გაძლიერებას ნაწლავთა გლუვ მუსკულატურაზე ზემოქმედებით. ხშირად მიმართავენ ხალხში გავრცელებულ „რეცეპტებს“. ჩემს პრაქტიკაში ბევრი შემთხვევა იყო, როცა იყენებდნენ საპონს სწორ ნაწლავში სანთლის სახით, როგორც მოზრდილებში, ასევე ჩვილებში, სამწუხაროდ, გაუაზრებლად იმისა, თუ რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს ამას. არსებობს მკურნალობის თანამედროვე მეთოდები და ხშირ შემთხვევაში, ექიმის მიერ გამომწვევი მიზეზის გარკევევისა და სწორი რეკომენდაციის შემდეგ მედიკამენტოზური ჩარევის გარეშეც ხდება პრობლემის მოგვარება. ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ბავშვი არის მოზარდი, მას აქვს ძალიან დიდი თავდაცვისა და კომპენსატორული მექანიზმები და ჩვენი ყველა მეცადინეობა უნდა იყოს მიმართული ამა თუ იმ დარღვეული მექამიზნის აღდგენისაკენ, კომპენსატორული მექანიზმების სტიმულაციით.