ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითება
თარიღი: 08 ივნისი, 2021
როდესაც ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქცია დაქვეითებულია…
ფარისებრი ჯირკვლის მნიშვნელობაზე ორგანიზმისთვის, მისი ფუნქციის დაქვეითების მიზეზებსა და სიმპტომებზე, დიაგნოსტიკის მეთოდებსა და მკურნალობის თანამედროვე მიდგომებზე გვესაუბრება პროფესორი, სპეციალიზებული ენდოკრინოლოგიური კლინიკა „კორტექსის“ დამფუძნებელი და დირექტორი, ლალი ჯავაშვილი.
- ქალბატონო ლალი, რა მნიშვნელობა აქვს ფარისებრი ჯირკვლის სრულფასოვან ფუნქციონირებას ორგანიზმისთვის?
ფარისებრი ჯირკვალი წარმოადგენს ყველაზე დიდი ზომის ენდოკრინულ ჯირკვალს ადამიანის ორგანიზმში, რომელიც დაახლოებით 20 გრამს იწონის და მოთავსებულია კისრის წინა ზედაპირზე ფარისებრი ხრტილის წინ. აქვს პეპლის ფორმა, შედგება ორი წილისა და შემაერთებელი ყელაკისგან. გამოიმუშავებს ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონებს, რომელთაც ევალება უმნიშვნელოვანესი ფუნქციები – ნაყოფის პირველადი ფორმირებიდან ღრმად მოხუცებულობამდე. მუცელშიდა განვითარების პერიოდში პასუხს აგებს ნაყოფის უმაღლესი ნერვული სისტემის სწორ დიფერენცირებასა და ფორმირებაზე, ასრულებს ორგანიზმში არსებული ყველა ტიპის ქსოვილის ჟანგბადით მომარაგების ფუნქციას, უზრუნველყოფს ორგანიზმის ნორმალური ტემპერატურის შენარჩუნებას, სითბოს წარმოქმნა-გამოყოფის რეგულაციით. უზრუნველყოფს გულის კუნთისა და სასუნთქი სისტემის გამართულ მუშაობას, არეგულირებს სისხლწარმოქმნას (ერითროპოეზს), ასტიმულირებს ძვლის როგორც წარმოქმნას, ასევე რეზორბციას და ა.შ. მოკლედ, იგი უზრუნველყოფს მეტაბოლიზმის ჯანმრთელ სიჩქარეს.
- რას გვეტყვით ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითებაზე?
მოგეხსენებათ, 21-ე საუკუნე გახლავთ აუტოიმუნური პათოლოგიების პანდემიის საუკუნეც, სხვა ტიპის პანდემიებთან ერთად. ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი აუტოიმუნური თირეოიდიტია, რომელიც ხასიათდება გარკვეული გენდერული თავისებურებით: ქალებში დაახლოებით 4-8-ჯერ ხშირია, ვიდრე მამაკაცებში. უფრო მეტად ვლინდება 30 წელს გადაცილებულ ქალებში, გარკვეულწილად უკავშირდება ორსულობის დადგომასაც. 2019 წლის მონაცემებით, მსოფლიო მოსახლეობის დაახლოებით 5%-ს აქვს აუტოიმუნური თირეოიდიტი, როგორც იზოლირებული აუტოიმუნური პათოლოგია, თუმცა ეს სიხშირე კიდევ უფრო იზრდება მაშინ, როდესაც გვაქვს შეუღლებული აუტოიმუნური პათოლოგია, ანუ რამდენიმე ენდოკრინოპათია ერთად (ე.წ. პოლიგლანდულარული აუტოიმუნური ენდოკრინოპათია). სინდრომი ჰიპოთირეოზი, ანუ ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციური უკმარისობა ახასიათებს რამდენიმე ტიპის დაავადებას, მათ შორის ყველაზე ხშირად გვხვდება აუტოიმუნური თირეოიდიტის გარკვეულ, ფინალურ ეტაპზე. ამავე დროს, შესაძლებელია განვითარდეს იოდდეფიციტური პათოლოგიის დროსაც, კვანძოვანი ან მრავალკვანძოვანი ჩიყვის დროს და ფარისებრი ჯირკვლის სიმსივნის ტერმინალურ სტადიაში.
-როგორ ამოვიცნოთ ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითება? რა ტიპის ნიშნები და სიმპტომები ახასიათებს მას?
ჰიპოთირეოზის კლინიკური გამოვლენა არ არის რთულად ამოსაცნობი: ახასიათებს ადვილად დაღლა, სხეულის მასის ზრდა, გულისცემის სიხშირის გაიშვიათება (ბრადიკარდია), ჰაერის უკმარისობა, ძილიანობა დღის განმავლობაშიც, თმის ცვენა, კანის სიმშრალე, ნაწლავთა მოქმედების გაიშვიათება (შეკრულობა ან ყაბზობა), ფრჩხილების მტვრევა, მეხსიერების დაქვეითება და ა.შ. თუმცა ამ ნიშნებიდან არ არის სავალდებულო ყველა სიმპტომის ერთდროული გამოვლენა, ჩამოთვლილთაგან 3-4 სიმპტომის ერთობლიობა გვაძლევს საფუძველს, რომ ეჭვი მივიტანოთ ჰიპოთირეოზზე.
-შესაძლებელია თუ არა ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის დაქვეითება მიმდინარეობდეს ფარულად, კლინიკური გამოვლინების გარეშე?
ნამდვილად. არცთუ იშვიათია ისეთი ვითარება, როდესაც ზემოთ ჩამოთვლილ სიმპტომთაგან შეიძლება 1-2 ან სულაც არც ერთი იქცევდეს ყურადღებას, მაგრამ ფარულად, უსიმპტომოდ ადგილი ჰქონდეს ჰიპოთირეოზის ისეთ ფორმას, რომელსაც ენდოკრინოლოგები სუბკლინიკურ ჰიპოთირეოზს ვუწოდებთ.
-რა სახის გამოკვლევები ტარდება ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციური მდგომარეობის შესაფასებლად?
ჰიპოთირეოზზე დაეჭვების შემთხვევაში, მისი რეალური არსებობა დგინდება ცნობილი ლაბორატორიული ტესტებით: პერიფერიული ჰორმონების თავისუფალი ფრაქციების Fთ3 Fთ4-ისა და ცენტრალური მარეგულირებელი ჰორმონის თირეოტროპული ჰორმონის (თშH, რომელიც ჰიპოფიზში გამომუშავდება) განსაზღვრით, ასევე მნიშვნელოვანია ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების მიმართ ანტისხეულების ტიტრის განსაზღვრა იმისთვის, რომ შევაფასოთ აუტოაგრესიის სიმძაფრე (ანტი-თG, ანტი-თPO).
-ქალბატონო ლალი, გვაქვს თანამედროვე მედიცინაში სიახლე, რომელიც ჰორმონჩანაცვლებითი თერაპიის საჭიროებამდე დაიცავს ფარისებრ ჯირკვალს ფუნქციის პროგრესირებადი დაქვეითებისაგან?
ჰიპოთირეოზის გავრცელების მაღალი სიხშირე განაპირობებს მეცნიერთა დიდ დაინტერესებას. მიმდინარეობს მთელი რიგი კვლევები იმის დასადგენად, თუ როგორ შეიძლება დავიცვათ პაციენტები დაავადების პროგრესირებისა და არასასურველი შედეგების განვითარებისგან. იმ შემთხვევაში, როდესაც კლინიკურ გამოვლინებას ადასტურებს ლაბორატორიული მონაცემებიც, ჰორმონჩანაცვლებითი თერაპია მიიჩნევა ოქროს სტანდარტად და მიიღწევა პაციენტის სრული პრაქტიკული გამოჯანმრთელება (მხედველობაში გვაქვს ლევოთიროქსინის ადეკვატური დოზით მკურნალობა), მაგრამ მაშინ, როდესაც კლინიკური სიმპტომატიკა ღარიბი ან სულაც არ არის და ლაბორატორიული ტესტირებით დგინდება ჰიპოთირეოზის სუბკლინიკური ფორმა, განსჯის საგანია ჰორმონული თერაპიის საჭიროება. იმის გათვალისწინებით, რომ სუბკლინიკური ჰიპოთირეოზის ახალგაზრდა ასაკში გამოვლენა სულ რამდენიმე წელიწადში, პერი და მენოპაუზურ ასაკში უკვე იწვევს ნაადრევად განვითარებულ ასაკოვან ცვლილებებს, როგორიც არის: საშუალო და მსხვილი სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული ცვლილებები, რაც თავის ტვინისა და გულის კუნთის მკვებავი სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული დაზიანებით ვლინდება, ასევე ჩქარდება ქსოვილთა ჰიპოქსიისა და ზოგადი დაბერების პროცესები. მეცნიერთა და პრაქტიკოს ექიმთა დიდ ნაწილს მიაჩნია, რომ ასეთი ვითარების (სუბკლინიკური ჰიპოთირეოზის) უყურადღებოდ დატოვება რეალურ საფრთხეს უქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას. შესაბამისად, ჰორმონჩანაცვლებითი თერაპიის დადგომის საჭიროებამდე, გარკვეული, ბიოლოგიურად აქტიური დანამატების გამოყენება, რომელიც აღადგენს ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციური უჯრედების სრულყოფილ საქმიანობას და ამ საქმიანობის მოწესრიგებულ ცენტრალურ რეგულაციას, არის უდავოდ კარგი გამოსავალი შექმნილი ვითარებიდან პაციენტების დაბერებამდელი პერიოდის გასახანგრძლივებლად. არც ისე დიდი ხნის წინ ქართულ ფარმაცევტულ ბაზარზე გამოჩნდა იტალიური წარმოშობის ბიოდანამატი, სახელწოდებით „თიროქსილი 4.0“, რომელიც წარმოადგენს ორი ბიოაგენტის − მიო-ინოზიტოლისა და ელემენტარული სელენიუმის კომბინაციას და მოწოდებულია სწორედ სუბკლინიკური ჰიპოთირეოზის ფონზე არსებული მსუბუქი დისმეტაბოლიზმის აღმოსაფხვრელად. მიო-ინოზიტოლს უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია აკისრია ადამიანის ორგანიზმში, რომელიც უჯრედის გარსზე არსებული რეცეპტორებიდან უჯრედშიდა სიგნალის გადამტანი, ე.წ. მეორადი მესენჯერია. იგი დადებით გავლენას ახდენს ნახშირწყლოვან და ცხიმოვან ცვლაზე, ხოლო სელენიუმი ატარებს როგორც ლითინურ, ასევე მეტალოიდურ თვისებებს და აღიარებულია უნიკალურ ანტიოქსიდანტად. ორივე აგენტი სრულიად უსაფრთხოა, არ წარმოადგენს ქიმიურ პროდუქტს და წარმატებით გამოიყენება მსოფლიო ბაზარზე.
-შესაძლებელია თუ არა „თიროქსილი 4.0“-ის ჩანაცვლებით ჰორმონთერაპიასთან ერთად კომბინაციაში გამოყენება?
რასაკვირველია, თუ საქმე გვაქვს ჰიპოთირეოზის კლინიკურ გამოვლინებასთან (იხ. ზემოთ აღწერილი კლინიკური სურათი), რაც ასევე დასტურდება ლაბორატორიული მონაცემებით, ექიმი-ენდოკრინოლოგები მიმართავენ კომბინირებულ თერაპიას-ჰორმონჩანაცვლებით მკურნალობას „თიროქსილი 4.0“-თან ერთად. მკურნალობის ეს ფორმა განსაკუთრებით მიზანშეწონილია აუტოიმუნური თირეოიდიტის აუტოაგრესიით მიმდინარეობის დროს, როდესაც ადგილი აქვს ანტისხეულების ტიტრის მატებას. სწორად შერჩეული კომბინირებული თერაპია იწვევს ანტისხეულების შემცირებას, ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების რეგულაციასა და პაციენტის პრაქტიკული ჯანმრთელობის სრულ აღდგენას. რაც მთავარია, შრომისუნარიანობის პერიოდის მაქსიმალურ გახანგრძლივებას.